اولین و مهم‌ترین قدم در حفظ قرآن انتخاب یک روش اصولی برای گرفتن بهترین نتیجه در این مسیر می‌باشد. ورود به عرصه حفظ قرآن بدون داشتن روش قطعاً با شکست روبه‌رو خواهد بود. تجربه ثابت کرده است آنچه را که می‌بینیم بیش ازآنچه می‌شنویم در ذهن ما ماندگاری دارد. روش حفظ قرآن به شیوه تصویری بر همین اصل بناشده و فرد حافظ با استفاده از این روش، حفظی آسان مانا و البته کاربردی را تجربه خواهد کرد. حفظ تصویری مناسب‌ترین روش برای عموم افراد است. در ادامه درباره این روش و مزایا آن بیشتر می‌خوانیم.
راه‌حل انتخاب بهترین روش برای حفظ قرآن
در دین ما اسلام توصیه‌های بسیاری به حفظ قرآن و آثار معنوی آن در زندگی شده است به همین جهت از همان ابتدای اسلام اشخاص بزرگ و عالمان بسیاری را می‌شناسیم که حافظان قرآن بوده‌اند.
برخی افراد باوجود علاقه بسیاری که به حفظ قرآن دارند اما تصور می‌کنند که حافظه آن‌ها توانایی حفظ این حجم از آیات را ندارد و این احساس ضعف موجب ناامیدی و شکست آن‌ها در حفظ قرآن می‌شود. اما دلیل اصلی چیز دیگری است. متأسفانه در طی سال‌ها افراد مختلفی با ارائه روش‌های غیراصولی حفظ قرآن، باعث ایجاد ناامیدی و احساس ضعف در شاگردان خود و دل‌زدگی آن‌ها از مسیر حفظ‌شده‌اند. باور ما این است که 90 درصد افراد استعداد و توانایی حفظ قرآن را دارند اما شرط اصلی موفقیت انتخاب یک روش درست و استفاده از تجربیات اساتید موفق این حوزه است.
اما سؤالی که ایجاد می‌شود این است که چگونه و از کجا تشخیص دهیم چه روشی بهترین روش حفظ قرآن است؟
برای پاسخ به این سؤال خوب است که در ابتدا بدانیم ذهن انسان تصاویر را بیش از صداها به خاطر می‌سپارد و مدت ماندگار تصاویر در مغز ما بسیار طولانی‌تر از صداها می‌باشد. برای مثال: کمتر کسی اسامی تمامی دوستان دوران کودکی خود را به خاطر دارد این در حالی است که چهره آن‌ها به‌روشنی در ذهن او هنوز ماندگار است. این مثال ساده به‌راحتی می‌تواند قدرت حک تصاویر در مغز انسان را روشن سازد. حال باوجوداین اتفاق قطعاً بهترین روش در حفظ قرآن روش حک تصاویر آیات در ذهن است. روش حفظ تصویری قرآن دقیقاً بر همین مبنا تشکیل‌شده و حافظان در این روش ماندگاری آیات در ذهن را به‌خوبی تجربه می‌کنند.
آشنایی دقیق با روش حفظ تصویری قرآن
همان‌طور که گفتیم روش حفظ تصویری قرآن بر اساس حک تصاویر آیات در ذهن اتفاق می‌افتد. برای واضح‌تر شدن این موضوع به این مثال توجه کنید: زمانی که به شما گفته می‌شود حرم مطهر امام رضا(ع) چیزی که در اولین جرقه ذهنی شما اتفاق می‌افتد به یادآوری تصویر حرم مطهر امام رضا در جلوی چشمانتان است. حال شما فرض کنید از شما خواسته می‌شود که آیه 22 سوره بقره را تلاوت کنید. به‌محض شنیدن سؤال تصویر آیات به‌روشنی در جلوی چشمان شما ظاهر خواهد شد و به‌راحتی قادر به یادآوری آیات خواهید بود.
روش حفظ تصویری قرآن به‌قدری شیرین و دل‌نشین است که حافظان در هر مرحله اشتیاقی برای حفظ آیات بعدی و حافظ کل شدن را به دست می‌آورند. علاوه مانایی آیات در این روش مفهوم آیات نیز به‌خوبی به شاگردان آموزش داده می‌شود و درواقع حافظ یک حفظ کاربردی را در زندگی خود تجربه می‌کند.
این روش باکار بر روی حافظه صورت می‌گیرد و حافظه به‌شدت مورد تقویت قرار می‌گیرد. راه‌اندازی این روش برای حافظه نیاز به گذراندن سه دوره مقدماتی، متوسطه و پیشرفته دارد و قطعاً گذراندن این سه دوره باعث تثبیت آیات در ذهن خواهد شد. قطعاً زمانی که حافظه مورد تقویت قرار بگیرد فرد نه‌تنها در حفظ قرآن بلکه در سایر امور روزمره نیز با ذهنی باز و فعال‌تر تصمیم‌گیری و تفکر خواهد کرد.
همان‌طور که گفتیم تصاویر نقش مهمی در ماندگاری خاطرات در ذهن دارند و اصول اولیه حفظ تصویری نیز بر پایه تصاویر است. این روش با حک تصاویر خطوط آیات قرآن عثمان طه در ذهن انجام می‌شود. اما این قدم اول است!
در این روش برای تقویت آنچه در ذهن حک‌شده است از دو مهارت حافظه صوتی و حافظه ادراکی نیز استفاده می‌شود. آیات قرآن در ذات خود دارای یک موسیقی زیبا و دل‌نشین هستند که یادگیری این موسیقی باعث ایجاد انگیزه و شوق در حافظ و ماندگاری با لذت بیشتر در حافظه می‌شود. علاوه بر آن تمامی آیات قرآن دارای معنا و مفهومی شگفت‌انگیز و بسیار کاربردی در زندگی هستند بنابراین با استفاده از حافظه ادراکی معنا و مفهوم آیات نیز به ذهن منتقل‌شده و هر دو این حافظه‌ها یعنی حافظه صوتی و حافظه ادراکی باعث کامل شدن حافظه تصویری می‌شوند و در کنار هم باعث تشکیل حفظ سه‌بعدی آیات در ذهن می‌شوند.
6 مزیت مهم حفظ تصویری نسبت به حفظ صوتی
حفظ صوتی همان چیزی است که اکثریت مردم آن را می‌شناسند و با استفاده از این روش به حفظ قرآن می‌پردازند. شاید برای شما سؤال باشد چرا باوجود مزیت‌های خاص حفظ تصویری، حفظ صوتی طرفداران بیشتری دارد؟
دلیل آن کاملاً واضح است حفظ صوتی نیاز به یادگیری مهارت خاصی ندارد و فرد خود به‌تنهایی و با گوش دادن به نوارهای حفظ صوتی می‌تواند قرآن را حفظ کند. اما بدون آنکه بداند این روش تنها در کوتاه‌مدت پاسخگوی نیاز او خواهد بود و بعد از مدتی آیات به‌تدریج فراموش خواهند شد و مجبور به حفظ دوباره و از ابتدای قرآن خواهد شد. پرش آیات از ذهن چیزی است که در این روش به‌صورت گسترده دیده می‌شود و این موضوع را حاصل سال‌ها تجربه درزمینهٔ آموزش قرآن به‌خوبی به ما نشان داده است. در یک مقایسه کلی از حفظ تصویری و حفظ صوتی این‌طور بیان می‌کنیم که:
- یادگیری حفظ صوتی بسیار آسان و سریع اما یادگیری حفظ تصویری نیاز به آموزش و طی کردن دوره کامل آن دارد.
- ماندگاری آیات در حفظ صوتی بسیار ضعیف و فرار است و با فراموشی صوت و لحن بخشی از آیات به‌سرعت آن بخش از آیات فراموش خواهد شد. اما درروش تصویری آیات به‌خوبی در ذهن هک شده و امکان به‌هم‌ریختگی آیات در ذهن وجود ندارد.
- در هنگام پرسش از اواسط آیات درروش صوتی به جهت حفظ لحن امکان فراموشی و به‌هم‌ریختگی آیات در ذهن به‌شدت بالاست. اما درروش تصویری آیات مانند دانه‌های تسبیح در کنار هم قرارگرفته‌اند و جهت بالا، پایین،چپ و راست آیات به‌خوبی در حافظه حک‌شده است و فرد به‌راحتی هر قسمتی از آیات قرآن را می‌تواند به خاطر آورد.
- انگیزه و اعتمادبه‌نفس و شوق به حافظ کل شدن در حفظ تصویری به دلیل شیرین شدن و آسان شدن مراحل حفظ بسیار بالا اما متأسفانه درروش صوتی به جهت انباشت محفوظات قبلی سردرگمی و کلافکی و بی‌انگیزگی بسیار بالاست.
- درروش صوتی فرصت کمتری برای توجه به مفاهیم وجود دارد اما درروش تصویری توجه به مفاهیم و یادگیری آن بخشی از مراحل مهم حفظ محسوب می‌شود و حافظ با یادگیری مفاهیم انگیزه و اعتمادبه‌نفس بیشتری کسب می‌کند و حفظ او به‌شدت کاربردی خواهد بود.
- شفاف بودن آیات در ذهن، ماندگاری، حفظ کاربردی و درنهایت تقویت حافظه از مزیت‌های بارز حفظ تصویری می‌باشد.
نکات مهم برای مراقبت از حافظه و محفوظات
در طول مسیر حفظ قرآن حافظ همواره باید مراقب آسیب‌های احتمالی که ممکن است بر حافظه او وارد شده و باعث ایجاد ضربه به حافظه شود باشد. همان‌طور که بدن انسان برای داشتن یک عملکرد خوب و قابل‌قبول نیازمند مراقبت و تقویت قوای جسم است ذهن انسان نیز همواره نیازمند تقویت و تغذیه درست و اصولی می‌باشد. هرگونه به هم خوردن در ساعت و نوع تغذیه باعث آسیب به جسم انسان خواهد شد. چنانچه چنین مشکلی برای ذهن اتفاق بی افتد به طبع مشکلات فراتری را به دنبال خواهد داشت.
واردات ذهنی از سه طریق وارد مغز انسان می‌شوند: از طریق چشم، گوش و ادراک (فهمیدن). محفوظات زمانی به‌صورت پایدار و سالم در حافظه شخص جای می‌گیرند که روی هر سه این ورودی‌ها به‌صورت اصولی و دقیق کار شود.
همان‌طور که گفتیم روش حفظ تصویری بر پایه حک تصاویر قرآن عثمان طه در ذهن صورت می‌گیرد و برخلاف حفظ صوتی انباشت محفوظات در این روش دیده نمی‌شود؛ همین موضوع باعث شده تا ذهن شخص دچار اختلال، فشار و آسیب‌های شدید حافظه‌ای نشود. بنابراین باید رهبر اصلی حفظ را حافظه تصویری (چشمی) در نظر بگیریم اما باید بدانیم که هرچند قدرت تصاویر بسیار بالاست اما به‌هرحال حجم آیات قرآن نیز زیاد است بنابراین برای پشتیبانی از حافظه تصویری باید از دو حافظه صوتی و ادراکی کمک بگیریم.
بسیاری از ما سوره‌هایی را که دارای داستان‌های زیبای قرآنی هستند را به‌خوبی به خاطر می‌آوریم، استفاده از حافظه ادراکی باعث می‌شود بدون نیاز به حفظ ترجمه آیات و ایجاد فشار بر حافظه، یک انیمیشن پویا از ترجمه آیات قرآن در ذهن حافظ شکل گیرد و این موضوع هنگام به یادآوری محفوظات کمک شایانی به حافظ خواهد کرد. در مرحله آخر استفاده از حافظه صوتی باعث یادگیری موسیقی زیبای آیات قرآن شده و یادگیری فرمول زیبای این اصوات باعث شکل‌گیری شوق و انگیزه در وجود حافظ برای طی کردن ادامه مسیر می‌شود.
حافظ با یادگیری اصولی این سه مرحله از ایجاد هرگونه فشار بر حافظه جلوگیری کرده و علاوه بر آن باعث تقویت قوای حافظ و مغز می‌شود. حافظ با فراگیری دقیق مراحل حفظ تصویری به‌جای حفظ حروف و لغات سنگین و درهم‌پیچیده یک فایل تصویری کم‌حجم، منظم و تفکیک‌شده را در حافظه خود جای می‌دهد و درنهایت با درک مفهوم آیات نگاهی زیبا و دقیق‌تر به زندگی خود پیداکرده و به‌راحتی بدون ضربه به حافظه به هدف بزرگ حافظ کل شدن دست پیدا خواهد کرد.
سخن پایانی
قرآن مانند چراغی است که راه و مسیر درست زندگی کردن را به ما نشان می‌دهد و حفظ آن از آثار معنوی بسیاری برخوردار است. موفقیت در مسیر حفظ قرآن نیازمند انتخاب روشی درست و اصولی است تا با کمک آن آیات برای همیشه در ذهن حک و ماندگار شوند.
روش حفظ تصویری به‌واسطه مانایی و کاربردی بودن آن‌یکی از بهترین روش‌ها محسوب می‌شود در کنار استفاده از این روش با کمک گرفتن از حافظه صوتی و ادراکی آیات به‌صورت پایدار و همیشگی در ذهن ماندگار و مانا می‌شوند. ما در موسسه قرآنی علیین سال‌هاست که با تدریس روش حفظ تصویری توانسته‌ایم حافظان موفقی را آموزش دهیم.
- حفظ سه بعدی قرآن کریم / تصویری
- روش‌های ویژه تقویت تمرکز
- مهارت‌های شایان ارتقاء نقشه یابی آیات در ذهن
- مهارت‌های حرفه‌‌ای شناخت و تقویت حافظه
ثبت نام در کارگاه 2 جلسه‌ای حافظه نوین
روش حفظ تصویری قرآن کریم برایم بسیار جالب است. گرچه سنی از بنده گذشته و بازنشسته ام تدریسم آموزش قرآن و عربی بوده کلیه مطالبی که در خصوص آموزش حفظ به روش حفظ تصویری از طریق گوشی همراه مطالعه کردم علاقه مند به آموزش آن شده ام مشکلاتی که در حفظ صوتی بیان شده است مدت هاست به آن رسیده ام.