روش و دستورالعمل‌های تثبیت در حفظ قرآن

بعد از انجام حفظ، مهم‌ترین کار برای جلوگیری از فراموشی آیات، تثبیت محفوظات است. حفظ حفظ از خود حفظ بسیار مهم‌تر است. مهم نیست که یک حافظ چه مقدار از آیات را حفظ کرده باشد مسئله مهم‌تر نگهداری صحیح و بدون اشکال آیات است؛ بنابراین او تا زمانی که به اجزاء یک صفحه به‌خوبی مسلط نشده است نباید به انجام حفظ جدید بپردازد. بعد از گذراندن دوران پرفرازونشیب حفظ قرآن نوبت به تثبیت آیات در ذهن برای استحکام و ماندگار در طولانی‌مدت و رفع اشکالات حفظی می‌رسد. همان‌طور که انجام حفظ اولیه باید طبق برنامه‌ریزی و با روش‌های اصولی انجام شود مرحله تثبیت نیز باید به‌صورت جدی و طبق برنامه در پیش‌گرفته شود.

دستورالعملی ارزیابی و تثبیت محفوظات

همیشه به این نکته مهم توجه داشته باشید که حفظ اولیه بسیار مهم است؛ چنانچه این حفظ با روش درست و اصولی انجام شود تا مدت‌ها به‌خوبی در ذهن باقی خواهد ماند و در مقابل در صورت سهل‌انگاری، عجله و شتاب‌زدگی در حفظ اولیه، حافظ با مشکلات بسیاری در همین ابتدای حفظ مواجه می‌شود. درواقع بسیاری از ضعف‌های مسیر حفظ نیز به همین دلیل اتفاق می‌افتد. درهرصورت بعد از انجام حفظ، حافظان موظف به تثبیت محفوظات خود هستند. برای انجام این کار روش و الگوهای متفاوتی وجود دارد در ادامه دستورالعمل دومرحله‌ای بازسازی محفوظات را می‌خوانیم.

1)‌ سنجش محفوظات: در مرحله اول باید تمام آنچه را که حفظ کرده‌اید موردسنجش و ارزیابی قرار داده و در سه دسته: خوب، متوسط و نیاز به حفظ مجدد دسته‌بندی کنید. در انجام این کار اعتدال را رعایت کرده و کاملاً منطقی عمل کنید. برای مثال چنانچه مرور یک جزء را بین 30 تا 50 دقیقه انجام می‌دهید پس باید آن را در دسته خوب قرار دهید. نه خیلی سخت‌گیرانه و نه بسیار خوش‌بینانه، کاملاً میانه‌رو باشید.

• • محفوظات خوب: همان‌طور که از نام آن مشخص است این دسته مربوط به آیاتی است که به‌خوبی و بدون خطا در ذهن جای گرفته‌اند و نیازی به ترمیم و بازسازی مجدد ندارد.
  • محفوظات متوسط: این دسته مربوط به آیاتی است که به‌صورت ناموفق و آسیب‌دیده در حافظه ثبت‌شده‌اند و نیازمند تثبیت دوباره برای ترمیم هستند.
  • نیاز به حفظ مجدد: آیاتی که به‌صورت کلی فراموش‌شده‌اند و باید مراحل حفظ آن‌ها دوباره و از ابتدا انجام شود.

2) برنامه‌ریزی: بعد از انجام دقیق دسته‌بندی حالا باید طبق یک برنامه زمان‌بندی‌شده به بازسازی هرکدام از دسته‌ها بپردازیم. توجه کنید که این کار را بدون عجله و با دقت کامل انجام دهید. برای برنامه‌ریزی به‌صورت زیر عمل کنیم:

• اجزا دسته خوب را هرروز مرور کنید. (در یک بازه زمانی 4 الی 10 روزه)
• محفوظات دسته متوسط را هرروز بین 2 تا 5 صفحه خطایابی کره و اشکالات آن را ترمیم و بازسازی کنید.
• روزانه 20 صفحه از محفوظات تثبیت‌شده صفحات قبل را مرور کنید.
• محفوظاتی را که به‌خوبی تثبیت کرده‌اید را به دسته اول یعنی محفوظات خوب انتقال داده و در بازه زمانی 4 تا 10 روزه آن‌ها را مرور کنید.
• محفوظات فراموش‌شده را هرروز نیم تا یک جزء به‌صورت مطالعه وار بخوانید. این کار به شما در زمان تثبیت آن‌ها کمک خواهد کرد.

10 روش مناسب برای تثبیت محفوظات

1. تحویل به حریف تمرینی: سعی کنید از همان ابتدای حفظ برای خود حریف تمرینی انتخاب کنید. حریف تمرینی انگیزه و شوق حافظ را بالابرده و به کیفیت محفوظات ارتقا می‌بخشد. در هنگام تثبیت محفوظات با کمک حریف تمرینی، ابتدا حافظ اول شروع به تلاوت محفوظات خود کرده و در این زمان حافظ دوم از روی قرآن خط می‌برد و با این کار به اصلاح اشکالات و خطاها می‌پردازند؛ سپس همین روند در صفحه بعدی توسط حافظ دوم انجام می‌شود و این چرخه تا پایان تثبیت آن جزء ادامه پیدا می‌کند.
2. تکرارهای تصویری: یکی از بهترین روش‌های تکرار که به‌شدت به شکل‌گیری تصاویر آیات در ذهن کمک می‌کند تکرارهای تصویری است. در این روش حافظ بعد از تکرار هر جزء یک‌بار دیگر هم با سرعتی بیشتر، در سکوت کامل و بدون حرکت لب‌ها به مطالعه چشمی به تثبیت آیات در ذهن می‌پردازد.
3. تحویل‌های انفرادی: در این روش که یکی از ساده‌ترین روش‌های تثبیت می‌باشد حافظ با یک کاغذ روی تمامی آیات را می‌پوشاند و سپس شروع به تلاوت خط اول آیات آن صفحه می‌کند و بعد کاغذ را کمی به پایین آورده و اشکالات خود را پیدا و تثبیت می‌کنید و این کار تا پایان تثبیت هر صفحه ادامه پیدا می‌کند.
4. تکرارهای مفاهیمی: همان‌طور که به تکرار و مرور متن عربی آیات پرداخته می‌شود شایسته است که بعد از حفظ هر 5 یا 10 جزء، حداقل روزانه 3 صفحه از متن ترجمه آیات را مرور کنید. این کار علاوه بر پررنگ شدن آیات در ذهن باعث افزایش کیفیت حفظ و ایجاد ارتباط بین معنا و آیات قرآن می‌شود.
5. انجام آزمون‌های حفظی: بعد از حفظ 3 الی 4 جزء از قرآن کریم باید به‌صورت مستمر و روزانه از موارد حفظی پرسش و پاسخ انجام شود. حافظ می‌تواند این کار را با کمک حریف تمرینی، مربی، یکی از اعضای خانواده و حتی با استفاده از نرم‌افزارهای آزمون حفظی انجام دهد.
6. مرور دفتر ثبت اشکالات: سعی کنید همیشه اشکالات بزرگ خود را در دفتری با نوشتن شماره آیه، نام سوره و عبارت مربوطه ثبت کنید. این دفتر باید هفته‌ای یک‌بار مرور شده و غلط‌های ثبت‌شده در آن تثبیت شوند.
7. تکرارهای صوتی: این روش برای تقویت صوت و لحن آیات در ذهن حافظ انجام می‌شود. برای انجام این کار می‌توانید از نوارهای تلاوت قرآن استفاده کنید و بعد از تکرار هر آیه شما نیز با صدای بلند و با لحن صحیح به تکرار آن آیه بپردازید.
8. شیوه نگارش محفوظات: بعد از حفظ و مرور یک صفحه به مدت یک هفته، روی یک کاغذ یک صفحه 15 خطی از قرآن عثمان طه را در نظر گرفته و شروع به نوشتن آیات آن صفحه کنید. درنهایت آیات نوشته‌شده خود را با متن اصلی قرآن مورد بررسی قرار داده و زیر خطاهای خود با رنگی دیگر خط بکشید و به اصلاح آن‌ها بپردازید
9. تثبیت آیات مشابه: بیشترین میزان اشکال و خطا حافظان مربوط به تلاوت آیات مشابه است. بهترین کار این است که در زمان حفظ زیر این آیات با رنگ دیگری خط بکشید و برای حفظ آن ها از شیوه‌های رمزگذاری استفاده کنید. در زمان تثبیت آیات حتماً بار دیگر رمزهای خود را مرور کنید.
10. شرکت در مسابقات و محافل قرآنی: یکی از روش‌هایی که حافظان را موظف به تثبیت آیات می‌کنید شرکت در جمع‌های قرآنی است. حضور فعال در این محافل باعث خالص شدن محفوظات، افزایش توان تمرکزی حافظ و افزایش قدرت اجرای صحیح محفوظات می‌شود.

چکیده

در بحث حفظ قرآن حفظ صحیح آیات بسیار مهم‌تر از حافظ کل شدن است. شخصی که تنها 5 جزء از قرآن را حفظ کرده ولی این کار را به‌صورت اصولی و درست انجام داده است چندین قدم از شخصی که حافظ کل قرآن است اما تسلط کافی به آیات ندارد جلوتر است. سعی کنی همیشه و از همان ابتدا حفظ خود را اصولی و درست پیش ببرید و با انجام مرور و تثبیت محفوظات را ملکه ذهن خود کنید. کیفیت حفظ را همیشه در اولویت مسیر حفظ خود قرار دهید. حفظ بدون تثبیت باعث انباشت محفوظات و اختلال در حافظه خواهد شد.